პოპულონიას მახლობლად, წყნარი ყურის პირებზე, პორტო ბარატტი-ში აღმოჩენილია სხვა კლდამათა ნაშთები, რომლებიც ასევე ძვ. წ. VII საუკუნეში აგებული გიგანტური გუმბათოვანი ნაგებობებია. მათი წრიული ფორმის კედლები მშენებლებს კირის გამოყენების გარეშე აქვთ ამოყვანილი, ბლოკებსა და ფილებს შორის არსებული ნაკერები წვრილი ქვითაა შევსებული.

უდიდესი მათგანის გარშემოწერილობა, თითქმის 30 მეტრს აღწევს. ამ სამგლოვიარო მონუმენტებს, გარს ფართო მოკირწყლული გზა უვლის. გარე ვერტიკალური კედლების ზედა სიბრტყეზე, კირქვის ფილები დევს. მათ მიერ შექმნილ გადმონაშვერს წვიმის წყალი გადაჰყავს. შიგნით, სწორკუთხა ოთახი დაგვირგვინებულია ცრუ გუმბათით. კონსტრუქციის ეს ტიპი კრეტა-მიკენის თოლოსებს გვაგონებს, რომლებიც აღმოსავლეთ ხმელთაშუაზღვისპირეთის ქვეყნებში ძვ. წ. II ათასწლეულშია აგებული ან შლიმანის მიერ მიკენთან გათხრილი «ატრევსის აკლდამას» და სარდინიის ახლოს მდებარე კუნძულების კოშკისფორმის ნურაღებს.

განსხვავებული სახისაა, გასულ საუკუნეში, პოპულონიას მეზობელი ქალაქის - ვეტულონიას გარემომცველ მთებზე, თანამედროვე გრასეტოს მახლოლად ნაპოვნი აკლდამები. ესაა უზარმაზარი მეგალითური სამარხები, თლილი ქვის უზარმაზარი, მიწაში ჩაფლული ფილები. ზოგიერთი ამ დარბაზის გარშემოწერილობა, 50 მეტრს აღწევს. მათ შუაგულში, ორმო-სამარხები იყო გათხრილი. ყველაფერი მიწაყრილით შექმნილი გორაკითაა დაფარული. ვეტულონიას ძირში, ველზე, სადაც ძველი რომაული სამხედრო გზა «ვია აურელია» გადის, შორიდან არქიტექტურის სხვა გიგანტური ქმნილების ნაშთი მოსჩანს, რომელთაც ხალხი «ლა ტომბა დელლა პიეტრერა»-ს უწოდებს. ამ მონუმენტური დასაკრძალი ნაგებობის ერთადერთი ფრაგმენტია გადარჩენილი. მის შიგნით არსებულ სწორკუთხა ოთახს გუმბათის ფორმის კამარა ახურავს. საუკუნეთა მანძილზე, მოსახლეობა მას ქვის სამტეხლოდ იყენებდა. ადამიანის სიმაღლის მრგვალ ზეძირკველს, რომლის დიამეტრი დაახლოებით 70 მეტრს უდრიდა, ოდესღაც დღეს უკვე გამქრალი მიწაყრილი ჰფარავს. არქეოლოგიურმა გათხრებმა აჩვენეს, რომ ამ აკლდამის აგებას ორჯერ შეუდგნენ. პირველი შენობა აგებისთანავე დაინგრა და საფლავის ფენები დამარხა. თაღის ასაგებად გამოყენებული ქვა ბევრად უფრო რბილი იყო, მან გადახურვის წონას ვერ გაუძლო. მეორე ცდამ მშენებლებს მეტი წარმატება მოუტანა. მათ უფრო მტკიცე ქვა – შორიდან მოტანილი სასოფორტინო გამოიყენეს.

«ლა ტომბა დელლა პიეტრერა», ისევე როგორც პოპულონიის მონუმენტები კარგად გვიჩვენებენ რამდენად ჯიუტად ცდილობდნენ გუმბათის ამოყვანას.  ფრანგი ეტრუსკოლოგის - რაიმონ ბლოშის თანახმად, «ამ ორი აკლდამის ორივე სამარხში გვხვდება კონსტრუქციები, რომლებიც ჩვენთვის ეგეოსური სამყაროდანაა ცნობილი, თუმცა ისინი ბერძნებს არ გამოუყენებიათ - ესენია კამარა და გუმბათი. ცხადია, ისინი მათი საწყისი, პრიმიტიული ფორმით გვხვდება. კამარის ეფექტს ქვების შიგნით გადაწევით ღებულობდნენ და არა კამარის კლიტის გამოყენებით. მიუხედავად ამისა, ამ კონსტრუქციის რაციონალიზაცია მალე მოხდა და მისმა შემდგომმა სრულყოფამ გადამწყვეტი როლი ითამაშა მთელი იტალიური არქიტექტურის განვითარებაში.»

ძვ. წ. VII საუკუნეში გაჩენილი მონუმენტური სამგლოვიარო არქიტექტურა იმპორტია, მასში აღბეჭდილი გავლენა აღმოსავლური წარმომავლობისაა. ცენტრალური იტალიის ეს მძლავრი აკლდამა-ბორცვები საკვირველ ნათესაობას ამჟღავნებს ანატოლიის, განსაკუთრებით ფრიგიისა და ლიდიის სამეფოთა დედაქალაქების - გორდიონისა და სარდის ბორცვთა ძეგლებთან.

ტოსკანისა და ჩრდილო ლაციუმის ოთხივე მხარეს, ტრასიმენეს ტბის სანაპიროზე დღესაცაა აღმართული ბორცვთა იმპოზანტური სილუეტები - კამუჩია კორტონეს მახლობლად, დოგანაჩიოს ბორცვები ტარქვინიასთან, ლე მონტე კალვარიო, ქვეყნის ოთხივე მხარეს მიმართული აკლდამებით კასტელლინას მახლობლად შიანტიში. ორი მსგავსი გიგანტი, რომელთაც კუკუმელას და კუკუმელეტას უწოდებენ, ვულჩის მახლობლად მდებარეობს, 7 კიდევ სხვა ქალაქ ვეის ახლოს. ესაა სულ ის, რაც გადარჩა. ასობით სხვა ბორცვი სამუდამოდ გაქრა, ბუნების და ადამიანის ხელით დაინგრა და გადასწორდა.

ეს ნაშთები, რაოდენ მწირიც არ უნდა იყვნენ, მოწმობენ, რომ ძვ. წ. VII საუკუნეში ტიბროსის ჩრდილოეთით მდებარე ტერიტორიაზე, ახალი, მანამდე ჯერ უცნობი ცხოვრების სტილი გაჩნდა და ახალი შემოქმედებითი ნება შემოიჭრა. ყოველივე ეს დასავლეთში ახალი ეპოქის დასაწყისს ნიშნავდა.

«ეტრუსკები», პარიზი, 1976
ფრანგულიდან თარგმანი გიორგი მარჯანიშვილისა

დასაწყისი იხილეთ:
ვერნერ კელერი: ეტრუსკები
ვერნერ კელერი: როცა დასავლეთს ჯერ კიდევ ეძინა
ვერნერ კელერი: იტალია – «ხბოთა ქვეყანა»

გაგრძელება იხილეთ:
ვერნერ კელერი: პრინცესა ლართის მდიდრული სამარხი
ვერნერ კელერი: პირველი ეკონომიკური საოცრება დასავლეთში
ვერნერ კელერი: ეტრუსკების მძლავრი მრეწველობა
ვერნერ კელერი: რადგან ისინი ზღვაზე ბატონობდნენ
ვერნერ კელერი: «დოქტრინა ეტრუსკა»
«ეტრუსკები»: მთარგმნელის დასკვნა